تصمیم گیری چیست؟ چطور راحت تر تصمیم گیری کنیم؟

تصمیم گیری چیست؟

تخم‌مرغ یا پنیر؟ لباس ساده یا راه راه؟ کار کردن یا درس‌خواندن؟ این کار یا آن کار؟این شخص یا آن شخص؟ این‌ها نمونه‌ای از هزاران گزینه‌ای است که در طول روز با آن‌ها مواجه می‌شویم و به واسطه‌ی انسان بودنمان باید دائماً از بین آن‌ها انتخاب کنیم. گاهی این انتخاب‌ها ساده و بی دردسر است و گاهی پیچیده هستند و تاثیرات گسترده‌ای بر زندگی و آینده ما دارند. به فرایند انتخاب این گزینه‌ها تصمیم گیری می‌گوییم. بنابراین می‌توان گفت تصمیم گیری یکی از فرایند‌های  شناختی انسان است که در آن یک چیز را بر دیگر گزینه ها ترجیح می‌دهیم زیرا تصور می‌کنیم نتایج بهتری برایمان به همراه می‌آورد.

انتخاب‌های ما بسته به نوعشان می‌تواند بسیار سریع و خودکار انجام شود جوری که متوجه این فرایند نشویم. یعنی ذهنمان به صورت خودکار پیامد‌های هر گزینه را بررسی می‌کند و گزینه‌ای را انتخاب می‌کند که پیامد بهتری در پی دارد. اما گاهی هم این انتخاب‌ها می‌تواند برایمان بسیار پیچیده و دشوار باشد. یعنی؛ نمی‌توانیم به راحتی فواید و معایب گزینه‌ها را ارزیابی کنیم و با عواقب آن کنار بیاییم.

چه عواملی بر تصمیم‌های ما تأثیر می‌گذارد؟

هر تصمیمی که در ذهن ما گرفته می‌شود تحت تاثیر یک مجموعه عوامل است که عبارت اند از :

• دانش و اطلاعات ما پیرامون آن موضوع
• تجربیات قبلی ما و خاطراتمان: وقتی افراد در موقعیتی آشنا قرار می‌گیرند، تصمیمات آنها اغلب سریع و اتوماتیک انجام می‌شود، زیرا به پیامد‌های تصمیم آگاهند. اما افراد هنگام مواجهه با شرایطی که قبلاً هرگز تجربه نکرده‌اند، باید وقت بیشتری بگذارند تا مزایا و معایب احتمالی را ارزیابی کنند به همین نسبت احتمال خطا و اشتباه و مواجه شدن با عواقب منفی اقزایش می‌یابد، بنابراین تصمیم گیری در این شرایط دشوار‌تر است.
• اعتقادات، ارزش‌ها و تعصبات: برای مثال ممکن است ارزش‌های اخلاقی و مذهبی باعث ‌شود افراد آن گزینه‌هایی که با این ارزش‌ها منافات دارد را نادیده بگیرند.
• دلیل و استدلال
• عواطف و حساسات: این باور عمومی که تصمیم گیری و رسیدن به انتخاب‌های درست باید عقلانی و بدون در نظر گرفتن احساسات باشد در بین مردم بسیار رواج دارد اما مطالعات نشان می‌دهد که چه بخواهیم چه نخواهیم، احساسات محرک های قدرتمند، فراگیر، قابل پیش‌بینی، گاهی مضر و گاهی مفید برای تصمیم‌گیری هستند.
• نیاز‌ها: ما گزینه‌ها را با توجه به اینکه آیا نیازهایمان را برآورده می‌کنند یا نه مورد بررسی قرار می‌دهیم.
• محیط

موانع تصمیم گیری:

گرفتن بهترین تصمیم و انتخاب بهترین گزینه برای همه‌ی ما مهم است. زیرا ممکن است با انتخاب اشتباه با پیامد‌های غیر قابل قبولی مواجه شویم. بنابراین گاهی سعی می‌کنیم برای پیشگیری از مواجهه با آن پیامد‌های ناگوار بیشتر و بیشتر دقت کنیم. توجه به پیامد‌ها و پیشگیری از آن ما را در گرفتن تصمیم درست یاری می‌کند  اما گاهی هم می‌تواند ما را بلاتصمیم کند. چه زمانی گرفتن تصمیم برایمان سخت می‌شود؟

• فلج تصمیم گیری:

گاهی ترس از تصمیم اشتباه باعث می‌شود اطلاعاتی که در اختیار داریم را بارها و بارها بررسی کنیم یا دایم به دنبال جمع‌آوری اطلاعات بیشتری باشیم تا چیزی از چشممان دور نماند با اطمینان بیشتری تصمیم بگیریم. اما افراط در این کار ما را در تصمیم گیری فلج می‌کند. تصمیم‌گیری همواره نیازمند مقداری ریسک است. با بررسی همه جانبه موضوع می‌توان ریسک را کاهش داد اما هرگز به صفر نمی رسد.

• انقراض با غریزه:

این حالت برعکس فلج تصمیم گیری است یعنی فرد بدون تأمل و بررسی گزینه‌ها، به صورت تکانشی دست به انتخاب می زند. در این حالت فرد با اتکا به شهود و غریزه تصمیم می‌گیرد و احتمال مواجهه با پیامد‌های ناگوار افزایش می‌یابد.

افراط یا تفریط در جمع‌آوری اطلاعات که منجر به فلج تصمیم گیری یا انقراض با غریزه می شود به سبک‌های شناختی افراد مربوط است. یعنی فلج تصمیم‌گیری بیشتر در افراد با سبک تحلیلی و انقراض با غریزه درافراد شهودی رخ می‌دهد.

• تصمیم گیری به اتفاق آرا:

گروه‌هایی که تمایل دارند سریع‌تر تصمیم بگیرند و ملاک تصمیم‌گیریشان صرفا انتخاب اکثریت باشد به انقراض با غریضه دچار می‌شوند.

• خستگی تصمیم‌گیری :

خستگی زمانی اتفاق می‌افتد که برای مدت زمان زیادی در حال تصمیم گیری باشیم. مثلاً روزها به این فکر کنیم که آیا کارمون رو تغییر بدیم یا نه؟ وقتی برای مدت زمان طولانی ذهنمان درگیر یک تصمیم باشد انرژی روانی خود برای تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوط به آن را از دست می‌دهد در این حالت ما از تصمیم گیری خسته شده و ممکن است به دو حالت واکنش نشان دهیم:

1. تصمیم گیری تکانشی: تصمیمات تکانشی بیشتر در مواقعی اتخاذ می شود که فرد از تجزیه و تحلیل موقعیت‌ها یا راه حل‌های خسته شود. تصمیم می‌گیرد عمل کنند و دیگر فکر نکند.
2. اجتناب از تصمیم گیری: زمانی است که فرد کاملاً تصمیم بگیرد که در مورد آن موضوع هرگز تصمیمی نگیرد

اجتناب از تصمیم گیری با فلج تصمیم گیری متفاوت است در فلج تصمیم گیری فرد می خواهد تصمیم بگیرد اما فکر می کند هن.ز اطلاعاتش ناقص است.

• اختلالات و مشکلات روانشناختی:

برخی اختلالات و مشکلات روانشناختی مانند افسردگی، اضطراب، بدبینی و ناامیدی فرایندهای شناختی از جمله تصمیم گیری را با مشکل مواجه می کنند.

چگونه تصمیم‌گیری کنیم؟

در تاریخ علم روانشناسی و مدیریت محققان و دانشمندان متعددی برای تسهیل فرایند تصمیم گیری تلاش کرده‌اند و مدل‌هایی در زمینه مراحل و روش‌های رسیدن به تصمیم مناسب طراحی کرده‌اند. در دهه 1980 ، لئون مان – Leon Mann و همکارانش مدل تصمیم‌گیری GOFER را طراحی کردند و آن را به نوجوانان آموزش دادند GOFER مخفف پنج مرحله تصمیم گیری است:

G (Goals clarification): مشخص کردن ارزش‌ها و اهداف

O (Options generation): تولید گزینه‌ها: طیف گسترده‌ای از اقدامات جایگزین را در نظر بگیرید.

F (Facts-finding): کشف حقایق: در این مرحله اطلاعات مورد نیاز برای تثمیم‌گیری را جمع‌آوری کنید.

E (Consideration of Effects): در نظر گرفتن پیامد‌ها: پیامدهای مثبت و منفی گزینه ها را بسنجید.

R (Review and implementation): مرور و اجرا: نحوه بررسی گزینه ها و اجرای آنها را برنامه ریزی کنید.